Chỉ số phát triển con người (HDI) đo lường thành quả trung bình của một quốc gia trên ba khía cạnh cơ bản:
- cuộc sống lâu dài và khoẻ mạnh, tính bằng tuổi thọ trung bình từ khi sinh;
- khả năng tiếp cận với tri thức, tính bằng tỉ lệ biết chữ của người lớn và tỉ lệ đến trường nói chung trong giáo dục; và
- mức sống hợp lý, tính bằng GDP theo đầu người q uy ra s ức mua tương đương theo đồng Đô - la Mỹ.
Ba khía cạnh này được chuẩn hoá theo trị số từ 0 đến 1 và phép trung bình đơn giản được áp dụng để có được chỉ số phát triển con người HDI chung từ 0 đến 1. Các quốc gia được xếp hạng trên cơ sở chỉ số này, với thứ tự xếp hạng số 1 thể hiện giá trị chỉ số HDI cao nhất.
Chỉ số HDI năm 2007 được công bố trong Báo cáo phát triển con người 2009– đã được tính cho 182 quốc gia, trong đó có ba nước mới: Andorra và Liechtenstein là hai nước lần đầu tiên được xếp hạng, và Afghanistan được xếp hạng lần đầu vào năm 1996. Kết quả thể hiện trong báo cáo xem xét cả các dữ liệu mới và các dữ liệu cũ đã được chỉnh lý.
Điều quan trọng cần lưu ý là những kết quả HDI này dựa trên dữ liệu năm 2007 không phản ánh tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Cuộc khủng hoảng này dự đoán có những tác động to lớn tới kết quả phát triển con người ở nhiều quốc gia trên thế giới.
Trong giai đoạn 2006-2007, giá trị chỉ số HDI đã giảm xuống ở bốn quốc gia – tất cả các trường hợp này đều do sút giảm GDP theo đầu người – và tăng ở 174 trường hợp. Đồng thời, có rất nhiều thay đổi trong thứ tự xếp hạng các quốc gia. Năm 2007 so với 2006, 50 quốc gia tụt xuống một hoặc một vài bậc trong bảng xếp hạng giữa hai năm, và một số lượng quốc gia tương tự tăng thứ b ậc trong bảng xếp hạng. Sự thay đổi trong thứ tự xếp hạng không chỉ do kết quả hoạt động của cá nhân các quốc gia mà còn do sự tiến bộ của quốc gia này so với các quốc gia khác, đặc biệt khi sự cách biệt về giá trị xếp hạng không lớn. Trung Quốc được tăng thứ bậc nhiều nhất trong bảng xếp hạng (tăng 7 bậc), sau đó là Colombia và Peru (cùng tăng 5 bậc). Ở mỗi nước này, sự tăng thứ bậc HDI có thể nhờ tốc độ tăng trưởng kinh tế tương đối nhanh. Na Uy đứng đầu bảng xếp hạng HDI, tiếp theo là Australia đứng thứ hai và Iceland thứ ba – cùng vị trí năm ngoái t heo số liệu mới nhất. Có ít sự thay đổi trong thứ tự xếp hạng của 10 nước đứng đầu và chỉ có một quốc gia mới lọt vào nhóm này là Pháp – thay thế Luxembourg. Đứng cuối bảng xếp hạng là Niger Afghanistan và Sierra Leone, ba nước lần lượt theo thứ tự xếp hạng từ dưới lên và không thay đổi thứ tự xếp hạng trong hai năm 2006 và 2007. Không có nước nào tụt xuống nhóm mười nước xếp hạng cuối cùng trong hai năm 2006 và 2007.
Hầu hết các nước thay đổi không quá hai bậc trong bảng xếp hạng. Ví dụ như ở vùng cận sa mạc Sahara của châu Phi, Ghana tiến được hai bậc (nhờ thành tích giáo dục) trong khi Chad, Mauritius và Swaziland tụt xuống hai bậc.
Năm 2007, Việt Nam xếp thứ 116 trong bảng xếp hạng HDI, giảm một bậc so với năm 2006.
Nguồn: UNDP Báo cáo phát triển con người 2009
Lê Thị Đan Dung