Ngày Chữ nổi thế giới 4/1: Tôn vinh tầm quan trọng của chữ nổi trong việc thực hiện đầy đủ quyền con người của người khuyết tật

04/01/2025

    Ngày nay, chữ nổi Braille đã trở thành một phương tiện giao tiếp và là cầu nối giúp thực hiện quyền con người của những người mù hoặc khiếm thị. Nhân ngày Chữ nổi thế giới, kỷ niệm ngày sinh của người sáng tạo ra hệ thống chữ nổi Louis Braille, Cổng thông tin điện tử Viện Nghiên cứu Con người trân trọng gửi đến bạn đọc bài viết “Ngày chữ nổi thế giới 4/1:  Tôn vinh tầm quan trọng của chữ nổi trong việc thực hiện đầy đủ quyền con người của người khuyết tật của tác giả Silvia Favalli - nghiên cứu sinh sau Tiến sĩ về Luật Quốc tế - Đại học Pavia (Italia)

     Từ năm 2019, Ngày Chữ nổi thế giới đã tôn vinh chữ nổi như một phương tiện giao tiếp và là cầu nối giúp thực hiện quyền con người của những người mù hoặc khiếm thị. Ngày này kỷ niệm ngày sinh của người sáng tạo ra hệ thống chữ nổi Braille, Louis Braille, sinh ra tại Pháp vào năm 1809.

Louis Braille - người khai sinh ra hệ thống chữ nổi Braille

     Braille là một hệ thống viết và đọc có thể cảm nhận bằng xúc giác, bao gồm việc biểu diễn các ký hiệu chữ cái và chữ số bằng sáu chấm. Các mẫu chấm này được phân bổ cho mỗi chữ cái và số, đồng thời cũng đại diện cho các ký hiệu âm nhạc, toán học và khoa học. Nó cũng cho phép người sử dụng phát triển sự hiểu biết về cấu trúc chính thức của ngôn ngữ, chẳng hạn như cách chia khoảng cách, định dạng và ngữ pháp.

     Braille đã là một công cụ quan trọng giúp người mù hoặc khiếm thị thực hiện quyền của mình kể từ khi nó được phát triển lần đầu vào thế kỷ XIX. Cụ thể, chữ nổi rất quan trọng trong bối cảnh giáo dục, giúp đảm bảo tự do biểu đạt, thể hiện ý kiến và rộng hơn là thúc đẩy sự hòa nhập xã hội, như phản ánh trong Mục tiêu phát triển bền vững số 4 (SDG 4), tập trung đảm bảo một nền giáo dục hòa nhập, bình đẳng, chất lượng và khuyến khích, tạo cơ hội học tập suốt đời cho tất cả mọi người.

     Braille được nhắc đến nhiều lần trong Công ước Liên Hợp Quốc về Quyền của Người Khuyết tật (CRPD). Điều 2 CRPD, định nghĩa thuật ngữ “giao tiếp”, liệt kê chữ nổi là một trong những phương tiện và định dạng giao tiếp có sẵn cho người khuyết tật. Điều 9 CRPD về khả năng tiếp cận yêu cầu các quốc gia thành viên phải sử dụng chữ nổi trong các tòa nhà và cơ sở công cộng. Điều 21 CRPD về quyền tự do biểu đạt, ý kiến và quyền tiếp cận thông tin yêu cầu các bên tham gia Công ước chấp nhận và tạo điều kiện sử dụng ngôn ngữ ký hiệu Braille, giao tiếp tăng cường, thay thế và tất cả các phương tiện, phương thức và định dạng giao tiếp dễ tiếp cận mà người khuyết tật chọn trong các tương tác chính thức. Điều 24 CRPD về giáo dục hòa nhập quy định nghĩa vụ tuyển dụng giáo viên có chuyên môn về chữ nổi, nhằm hỗ trợ việc học chữ nổi cho học sinh mù hoặc khiếm thị.

     Trong bối cảnh đại dịch COVID-19, quyền tiếp cận thông tin và tài liệu đọc dưới các định dạng dễ tiếp cận, chẳng hạn như Braille, đã chứng tỏ là điều thiết yếu đối với người mù hoặc khiếm thị. Tuy nhiên, cho đến nay, chỉ một tỷ lệ rất nhỏ sách xuất bản trên toàn cầu có sẵn dạng chữ nổi. Để tăng cường khả năng cung cấp tài liệu bằng chữ nổi, vào ngày 4/1/2021, Liên minh Người mù Thế giới đã kêu gọi tất cả các quốc gia phê chuẩn Hiệp ước Marrakesh nhằm tạo điều kiện tiếp cận tác phẩm đã xuất bản cho người mù, khiếm thị hoặc khuyết tật chữ in, được Tổ chức Sở hữu trí tuệ Thế giới (WIPO) thông qua. Hiệp ước này được thông qua vào ngày 27/6/2013 tại Marrakesh và có hiệu lực từ ngày 30/6/2016, sau khi đạt được 20 quốc gia phê chuẩn. Hiệp ước Marrakesh yêu cầu các quốc gia thành viên thực hiện một bộ quy định hạn chế và ngoại lệ đối với các quy tắc bản quyền để cho phép sao chép, phân phối và cung cấp các tác phẩm đã xuất bản dưới các định dạng dễ tiếp cận cho người mù, khiếm thị hoặc khuyết tật chữ in, bao gồm cả chữ nổi và cho phép trao đổi các tác phẩm này qua biên giới bởi các tổ chức phục vụ đối tượng này.

     Hiện nay, Hiệp ước Marrakesh đã được 76 quốc gia phê chuẩn, trong đó bao gồm Liên minh Châu Âu (EU). Vào năm 2014, EU đã ký Hiệp ước Marrakesh nhằm tạo điều kiện tiếp cận các tác phẩm đã xuất bản cho người mù, khiếm thị hoặc khuyết tật chữ in và bắt đầu quá trình chuyển đổi vào luật EU. Chỉ thị (EU) 2017/1564 về việc sử dụng một số tác phẩm và đối tượng khác thuộc bản quyền và quyền liên quan vì lợi ích của người mù, khiếm thị hoặc khuyết tật chữ in và Quy định (EU) 2017/1563 về việc trao đổi bản sao tác phẩm dưới định dạng dễ tiếp cận giữa các quốc gia EU và các quốc gia ngoài EU cho người mù, khiếm thị hoặc khuyết tật chữ in đã được thông qua vào năm 2017 để thực hiện Hiệp ước này. Các quy định này nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận các tác phẩm in, bao gồm cả sách điện tử, dưới các định dạng phù hợp với người mù, khiếm thị hoặc những người gặp khó khăn trong việc đọc.

     Song song với việc phê chuẩn và thực hiện Hiệp ước Marrakesh, EU đã công nhận tầm quan trọng của chữ nổi và khuyến khích sử dụng chữ nổi Braille thông qua một số văn bản pháp luật khác. Ví dụ, Chỉ thị 2004/27/EC liên quan đến các sản phẩm dược phẩm: yêu cầu tên của sản phẩm dược phẩm phải được thể hiện bằng định dạng Braille trên bao bì. Chỉ thị 2006/112/EC về hệ thống thuế giá trị gia tăng chung cho phép các quốc gia thành viên áp dụng mức thuế VAT giảm cho một số hàng hóa và dịch vụ sử dụng cho người khuyết tật, bao gồm sách nói và sách chữ nổi.

     Thông qua việc kỷ niệm Ngày Chữ nổi thế giới, chúng ta muốn ghi nhận vai trò quan trọng của chữ nổi trong việc đảm bảo rằng người mù hoặc khiếm thị có quyền tiếp cận thông tin và tài liệu đọc một cách bình đẳng. Việc tiếp tục thúc đẩy việc học chữ nổi trên toàn cầu là cần thiết để đảm bảo khả năng tiếp cận cho người khuyết tật trong những nỗ lực lâu dài này.

Bùi Thanh Phương lược dịch

Nguồn: https://www.ideasinall.com/the-world-braille-day-celebrating-the-importance-of-braille-for-the-full-realization-of-human-rights-of-persons-with-disabilities/