Chiều ngày 19/8/2024, tại hội trường Viện Nghiên cứu Con người, đã diễn ra tọa đàm khoa học Mô hình hỗ trợ nạn nhân mua bán người tái hòa nhập cộng đồng: Kinh nghiệm Quốc tế và Việt Nam. Đây là hoạt động khoa học thuộc khuôn khổ đề tài cơ sở năm 2024 Mô hình hỗ trợ nạn nhân mua bán người tái hòa nhập cộng đồng: Kinh nghiệm Quốc tế và bài học cho Việt Nam do Viện Nghiên cứu Con người chủ trì, TS. Lưu Thị Lịch làm chủ nhiệm.
Chủ trì, điều hành tọa đàm là TS. Phạm Thị Tính - Trưởng phòng Nghiên cứu Quyền Con người - An ninh Con người. Tham dự tọa đàm có diễn giả khách mời Bà Nguyễn Thị Mai Anh - Phó phòng Chính sách Hỗ trợ nạn nhân Cục Phòng, chống tệ nạn xã hội, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội; ThS. Lê Hồng Lương - Giám đốc Chương trình Phòng, chống mua bán người và bà Đậu Phương Linh - Điều phối viên công tác xã hội của Tổ chức Trẻ em Rồng Xanh; một số cán bộ của Viện Tâm lý học; cùng toàn thể cán bộ nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Con người.
Các đại biểu tham dự tọa đàm đã được nghe 03 báo cáo trình bày:
Mở đầu tọa đàm, TS. Lưu Thị Lịch - Chủ nhiệm đề tài giới thiệu về tên đề tài, mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung cơ bản của đề tài và khung phân tích, mẫu và đối tượng phỏng vấn. Tiếp đó, TS. Lịch trình bày tham luận về Kinh nghiệm Quốc tế: Một số mô hình hỗ trợ nạn nhân bị mua bán trên thế giới do TS. Lưu Thị Lịch trình bày. Báo cáo tập trung làm rõ các khái niệm "tái hòa nhập cộng đồng", "tái hòa nhập bền vững", "mô hình hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng cho nạn nhân bị mua bán"; các khía cạnh của tái hòa nhập theo khung lý thuyết về tái hòa nhập bền vững, phương pháp tiếp cận tổng hợp về tái hòa nhập của Tổ chức Di cư Quốc tế và một số vấn đề liên quan đến mô hình hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng cho nạn nhân bị mua bán.
TS. Lưu Thị Lịch đã chia sẻ một số mô hình hỗ trợ nạn nhân bị mua bán đang được các cơ quan, tổ chức triển khai trên thế giới (IOM, Liberty Asia, Alliance Anti-Traffic Thailand…) và một số bài học kinh nghiệm được rút ra từ các mô hình này. Theo đó, các mô hình hỗ trợ nạn nhân về kinh tế thường tập trung vào các chương trình đào tạo nghề, giới thiệu việc làm, hỗ trợ vốn (được thực hiện ở cả giai đoạn khi nạn nhân được giải cứu đang ở điểm đến - nơi bị mua bán và ở cả cộng đồng - nơi trở về); các chương trình đào tạo nghề dài hạn, giới thiệu việc làm và vay vốn. Việc hỗ trợ tái hòa nhập xã hội cho nạn nhân trở về địa phương được thực hiện trên nhiều phương diện như: tạo điều kiện tiếp cận dịch vụ và chuyển tuyến tới các dịch vụ, đặc biệt là về nhà ở, giáo dục, pháp lý, y tế, lương thực, thực phẩm, nước sạch và các dịch vụ công cộng khác trong cộng đồng. Bên cạnh việc hỗ trợ kinh tế, giúp tái hòa nhập xã hội, trợ giúp tâm lý xã hội cũng được các tổ chức quan tâm, chú trọng như: hỗ trợ trạng thái tâm lý của những nạn nhân trở về (bao gồm các khía cạnh cảm xúc, hành vi và văn hóa); tăng cường khả năng tái lập các mối quan hệ, thiết lập mạng lưới xã hội tích cực và đối phó với các động lực tái di cư hoặc nguy cơ bị mua bán lại.
Từ đó, tác giả đã đưa ra một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam như: cần triển khai các mô hình hỗ trợ toàn diện, cá nhân hóa cho nạn nhân bị mua bán; áp dụng các nguyên tắc hỗ trợ lấy nạn nhân là trung tâm và hỗ trợ dựa trên hiểu biết về sang chấn tâm lý. Xây dựng khung pháp lý rõ ràng và có sự hợp tác liên ngành chặt chẽ; mô hình hỗ trợ phải tính đến yếu tố bền vững và lâu dài; tăng cường các hoạt động đào tạo chuyên môn, theo dõi đánh giá liên tục để đạt được hiệu quả cao nhất trong việc hỗ trợ nạn nhân tái hòa nhập cộng đồng.
Tham luận thứ hai có nhan đề Chính sách Hỗ trợ nạn nhân mua bán người và một số mô hình hỗ trợ nạn nhân tại Việt Nam do bà Nguyễn Thị Mai Anh - Phó trưởng phòng Phòng Chính sách Hỗ trợ nạn nhân thuộc Cục Phòng, chống Tệ nạn xã hội, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội trình bày. Bà Mai Anh đã giới thiệu 6 chế độ hỗ trợ nạn nhân bị mua bán được quy định trong Nghị định số 09/2013/NĐ-CP Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật phòng, chống mua bán người bao gồm: hỗ trợ nhu cầu thiết yếu và chi phí đi lại; hỗ trợ y tế; hỗ trợ tâm lý; trợ giúp pháp lý; hỗ trợ học văn hóa, học nghề, trợ cấp khó khăn ban đầu và hỗ trợ vay vốn. Bà Mai Anh cũng chia sẻ một số mô hình hỗ trợ nạn nhân bị mua bán hiện có tại Việt Nam như: Nhà Nhân ái Lào Cai, Ngôi nhà Bình yên; đường dây nóng Phòng, chống mua bán người; mô hình Hỗ trợ dựa trên hiểu biết về sang chấn của tổ chức Hagar và Rồng Xanh…
Qua đó, diễn giả khẳng định Đảng, Nhà nước và Chính phủ Việt Nam đã có nhiều các chính sách cụ thể để bảo vệ nạn nhân bị mua bán (Luật Phòng, chống Mua bán người; Nghị định số 09/2013/NĐ-CP…). Chính phủ Việt Nam đã hợp tác với chính phủ Vương Quốc Anh, Thái Lan, Campuchia… ký kết các hiệp định song phương, Biên bản ghi nhớ về vấn đề phòng chống mua bán người trong đó có các nội dung về bảo vệ nạn nhân, tiếp nhận và hỗ trợ nạn nhân bị mua bán. Những chính sách này đã khẳng định mạnh mẽ rằng Việt Nam luôn quan tâm và bảo đảm quyền của nạn nhân bị mua bán, sẵn sàng hỗ trợ công dân khi gặp rủi ro ở nước ngoài trong quá trình di cư.
Cuối cùng, ThS. Lê Thị Hồng Lương - Giám đốc Chương trình Phòng, chống Mua bán người và bà Đậu Phương Linh - điều phối viên công tác xã hội của Tổ chức Rồng Xanh trình bày tham luận Mô hình Quản lý ca dựa vào cộng đồng và Mua bán người ở Việt Nam hậu COVID-19. Mô hình này nhằm cung cấp các dịch vụ quản lý ca có chất lượng cho nạn nhân của mua bán người và trẻ em, người lớn có nguy cơ cao bị mua bán, bóc lột… nhằm giảm thiểu tình trạng dễ bị tổn thương của họ. Thông qua việc đảm bảo khả năng tiếp cận tốt hơn với các dịch vụ mà họ được hưởng, mô hình này dựa vào các nguồn lực sẵn có từ cộng đồng như nhân sự, bộ máy hoạt động cũng như tài chính. Tổ chức Rồng Xanh chỉ hỗ trợ kỹ thuật như tập huấn nâng cao năng lực và hướng dẫn quy trình quản lý ca, hỗ trợ kết nối dịch vụ chuyên biệt như hỗ trợ tâm lý, sức khỏe, pháp lý. Mô hình Quản lý ca dựa vào cộng đồng đã xây dựng hệ thống dịch vụ hỗ trợ toàn diện cho các nạn nhân mới trở về, bao gồm: chăm sóc tâm lý ban đầu, chăm sóc y tế, giáo dục, chỗ ở an toàn, chi phí sinh hoạt, kỹ năng sống và kiến thức về phòng, chống mua bán người…
Tọa đàm đã thu hút sự quan tâm và góp ý của các nhà khoa học nhằm giúp chủ nhiệm hoàn thiện đề tài. Các ý kiến tập trung vào một số vấn đề sau: chủ nhiệm cần làm rõ hơn khái niệm "mô hình hỗ trợ nạn nhân bị mua bán" và các mô hình ở cả 3 cấp độ cá nhân, cộng đồng, thể chế trên 3 khía cạnh kinh tế, xã hội và tâm lý xã hội; phân tích thêm về những rào cản, thách thức khi áp dụng những bài học kinh nghiệm vào Việt Nam và mô hình nào là phù hợp với Việt Nam - phân tích mô hình kinh nghiệm quốc tế cần gắn với luật pháp, điều kiện kinh tế, văn hóa - xã hội; những mô hình hiệu quả cần có các tiêu chí cụ thể như tính phù hợp, tính bền vững. Phần bảo vệ quan điểm của Đảng cần nêu bật quan điểm của Đảng ta trong bảo vệ quyền con người - bảo vệ phẩm giá của những nạn nhân bị mua bán, sự nhất quán trong tư tưởng và hành động; cần chỉ rõ các biểu hiện chống phá, âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch và dẫn chứng thêm các chính sách, chương trình hành động của Việt Nam về công tác hỗ trợ nạn nhân bị mua bán để có thể phản bác mạnh mẽ các tư tưởng thù địch, chống phá.
Phát biểu bế mạc tọa đàm, PGS.TS. Nguyễn Thị Hoài Lê - Viện trưởng cảm ơn sự tham gia và những ý kiến góp ý quý giá của các nhà khoa học trong và ngoài Viện. PGS.TS Nguyễn Thị Hoài Lê hy vọng Viện Nghiên cứu Con người sẽ tiếp tục nhận được sự quan tâm, cộng tác của các diễn giả khách mời trong các hoạt động tiếp theo của Viện.
Lưu Thị Lịch