ThS. Lê Văn Hà
Viện Địa lý nhân văn
Thực hiện Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 03/6/2013 của Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI) về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường (Nghị quyết 24); Kết luận số 56-KL/TW, ngày 23/8/2019 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 khóa XI về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu và tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường (Kết luận 56), Ban Thường vụ Đảng ủy Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam đã tuyên truyền, quán triệt cho cán bộ, lãnh đạo và cấp ủy các đơn vị trực thuộc. Đồng thời, chỉ đạo các cấp ủy Đảng, lãnh đạo các đơn vị trực thuộc, các tổ chức đoàn thể chính trị-xã hội tổ chức quán triệt, phổ biến, tuyên truyền sâu rộng trong cán bộ, đảng viên, viên chức và người lao động; cụ thể hóa Nghị quyết và Kết luận trong các hoạt động khoa học theo chức năng, nhiệm vụ.
Qua 10 năm thực hiện Nghị quyết 24 và Kết luận 56, Đảng uỷ Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam đã đạt được một số kết quả nổi bật. Cụ thể:
Thứ nhất, tăng cường và đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về ứng phó với biến đổi khí hậu, sử dụng tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường đối với cán bộ, đảng viên, người lao động trong Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam
- Hội thảo, tọa đàm khoa học: Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam (sau đây gọi là Viện Hàn lâm) và các đơn vị trực thuộc tổ chức nhiều hội thảo, tọa đàm khoa học chuyên đề biến đổi khí hậu, ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường hoặc các hội thảo khoa học có lồng ghép biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường. Đặc biệt, các hội thảo thuộc nhiệm vụ khoa học sự nghiệp môi trường: “Tuyên truyền, nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường cho người lao động thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam” thực hiện từ năm 2016 đến nay đã góp phần nâng cao nhận thức, hành động của cán bộ, người lao động Viện Hàn lâm trong bảo vệ môi trường;
- Tuyên truyền trên các tạp chí khoa học chuyên ngành: Thường xuyên đăng tải kết quả nghiên cứu khoa học về biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường trên một số tạp chí chuyên ngành (Tạp chí Nghiên cứu Địa lý nhân văn, Tạp chí Phát triển bền vững Vùng, Tạp chí Khoa học xã hội vùng Nam Bộ, Tạp chí Khoa học xã hội vùng Trung Bộ, Tạp chí Kinh tế Việt Nam…);
- Tuyên truyền trên các trang thông tin điện tử: Viết bài tuyên truyền, phổ biến kiến thức nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu, sử dụng hợp lí và tiết kiệm tài nguyên đăng tải trên trang thông tin của Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam và các Viện trực thuộc;
- Tổ chức cuộc thi, triển lãm ảnh về bảo vệ môi trường tại các hội thảo khoa học; treo pa nô, áp phích tuyên truyền bảo vệ môi trường; xuất bản các Sổ tay tuyên truyền về bảo vệ môi trường theo chủ đề hàng năm tại trụ sở chính của Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam.
Thứ hai, đổi mới nội dung tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức về ứng phó với biến khí hậu, sử dụng tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường
Song song với việc tăng cường, đa dạng hóa hình thức tuyên truyền thì các nội dung tuyên truyền, giáo dục về biến đổi khí hậu, ứng phó với biến đổi khí hậu, sử dụng tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường được đổi mới hàng năm theo các chủ đề gắn liền với thực hiện nhiệm vụ chính trị của Viện Hàn lâm và thực tiễn của xã hội; qua đó, góp phần nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên, người lao động, đồng thời, từng bước chuyển hóa nhận thức vào hành động thực hiện các đề tài, nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và thực tiễn của mỗi cá nhân. Một số chủ đề điển hình: Tuyên truyền, tập huấn nâng cao nhận thức của cán bộ, công chức, viên chức và nhân viên của Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam về tiêu dùng bền vững (năm 2016); về đa dạng sinh học (năm 2017); về văn phòng xanh (năm 2018); về áp dụng mô hình 3R trong quản lí rác thải rắn (giảm thiểu, tái sử dụng và tái chế) (năm 2019); về chất thải nhựa (năm 2020); hành động vì thiên nhiên (năm 2021), tiêu dùng xanh (năm 2022), kinh tế tuần hoàn ( năm 2023).
Thứ ba, đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, tư vấn chính sách trong ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường từ góc độ khoa học xã hội và nhân văn
Hoạt động nghiên cứu khoa học về ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường đã được Đảng ủy Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam và các đảng bộ, chi bộ trực thuộc quan tâm đẩy mạnh. Theo thống kê, giai đoạn từ năm 2013 – 2023, các đơn vị trực thuộc Viện Hàn lâm đã triển khai 143 đề tài khoa học các cấp liên quan tới biến đổi khí hậu, quản lí tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường. Trong đó, 41 đề tài nghiên cứu về biến đổi khí hậu và các vấn đề liên quan tới chính sách biến đổi khí hậu; 34 đề tài nghiên cứu liên quan tới quản lí tài nguyên; 62 đề tài nghiên cứu liên quan tới bảo vệ môi trường; 8 nhiệm vụ tuyên truyền thuộc Sự nghiệp môi trường.
Phân loại theo hệ đề tài, có 77 đề tài khoa học cấp cơ sở, 49 đề tài khoa học cấp Bộ, 10 đề tài khoa học cấp Nhà nước, 07 đề tài thuộc dự án hợp tác, tư vấn do các tổ chức bộ, ngành hoặc trường đại học nước ngoài, tổ chức quốc tế ở Việt Nam hỗ trợ kinh phí. Các đề tài, nhiệm vụ khoa học đã góp phần đề xuất các giải pháp chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý hiệu quả tài nguyên và bảo vệ môi trường theo từng cấp độ, lĩnh vực khác nhau ở Việt Nam. Cụ thể:
- Về ứng phó với biến đổi khí hậu
Các kết quả nghiên cứu đã xây dựng được bộ chỉ số về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu; đề xuất được các kiến nghị về xây dựng cơ chế, chính sách liên kết vùng trong ứng phó với biến đổi khí hậu ở Việt Nam. Đồng thời, đề xuất các giải pháp ứng phó hiệu quả cho các vùng lãnh thổ, như: xây dựng khung chính sách chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu ở vùng đồng bằng sông Cửu Long; đề xuất giải pháp phát triển sinh kế bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu cho các cộng đồng dân cư ở các vùng chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu (Nam Trung Bộ); nghiên cứu tri thức dân gian của các dân tộc thiểu số trong ứng phó với biến đổi khí hậu (cộng đồng dân tộc Hmông ở Sơn La, Khơ-me); các giải pháp thúc đẩy phát triển nông nghiệp thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu cho vùng Tây Nguyên; xây dựng khung giảm thiểu rủi ro thiên tai toàn diện trong trường học ở các khu đô thị ven biển Việt Nam; đề xuất được giải pháp cơ bản nhằm phát triển bền vững vùng Tây Nam Bộ trong bối cảnh mới; và những khía cạnh kinh tế trong phát triển bền vững vùng ven biển Việt Nam dưới tác động của công nghiệp hóa và biến đổi khí hậu.
- Về quản lý tài nguyên thiên nhiên
Các đề tài nghiên cứu đã tập trung vào một số vấn đề cấp thiết trong quản lí tài nguyên nước, tài nguyên rừng, tài nguyên đất ở phạm vi vùng và địa phương. Kết quả nghiên cứu, các đề tài đã đề xuất được một số giải pháp bảo tồn, phát triển vốn tự nhiên phục vụ phát triển nông nghiệp bền vững ở lưu vực sông Cả; đề xuất được giải pháp quản lí đất ngập nước gắn với phát triển kinh tế-xã hội vùng ven biển Đồng bằng sông Hồng; đề xuất được giải pháp khai thác hiệu quả tài nguyên năng lượng biển phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa; đề xuất được các giải pháp tăng cường việc thực hiện chính sách quản lý rừng nhằm nâng cao mức sống dân cư nông thôn tỉnh Quảng Bình; chính sách bảo đảm an ninh nguồn nước cho các địa phương (Hà Nam, Thành phố Hồ Chí Minh).
- Về bảo vệ môi trường
Các nghiên cứu về lĩnh vực bảo vệ môi trường đã tập trung vào nghiên cứu lý luận, thực tiễn về quản lí môi trường và các vấn đề môi trường có tính cấp bách; nghiên cứu kinh nghiệm xây dựng chính sách quản lí tài nguyên và bảo vệ môi trường từ các quốc gia phát triển, như: quản lý chất thải rắn (xã hội hóa thu gom chất thải rắn), quản lí thuốc bảo vệ thực vật trong sản xuất nông nghiệp, hành vi bảo vệ môi trường của người dân, vai trò của các tổ chức chính trị xã hội trong bảo vệ môi trường. Một số kết quả trong nghiên cứu về môi trường dưới góc độ khoa học xã hội:
+ Đề xuất được giải pháp phân cấp quản lí nhà nước về bảo vệ môi trường và liên kết vùng trong bảo vệ môi trường;
+ Các kinh nghiệm quốc tế từ một số quốc gia thuộc Liên minh châu Âu và gợi mở cho xây dựng chính sách bảo vệ môi trường phù hợp với Việt Nam;
+ Đề xuất được khung chính sách quản lí chất thải rắn nông thôn cho giai đoạn 2020-2030;
+ Hỗ trợ xây dựng Chiến lược và Kế hoạch hành động Quốc gia về Tăng trường xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2045;
+ Xây dựng và đề xuất khung chính sách thúc đẩy tiêu dùng xanh và tăng trưởng xanh giai đoạn 2011-2030;
+ Đề xuất các giải pháp thực hiện xã hội hóa công tác thu gom, vận chuyển, xử lí chất thải rắn phù hợp khu vực nông thôn; giải pháp phát huy vai trò của các tổ chính trị-xã hội ở nông thôn trong bảo vệ môi trường;
+ Đề xuất mô hình và các giải pháp xây dựng mô hình làng sinh thái phù hợp với các vùng sinh thái;
+ Đề xuất các giải pháp, chính sách quản lí môi trường trong lĩnh vực chăn nuôi;
+ Đề xuất các giải pháp tái cơ cấu nông nghiệp gắn với bảo vệ môi trường vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.
Thứ tư, tăng cường hợp tác quốc tế trong nghiên cứu về ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường
Hoạt động xúc tiến hợp tác nghiên cứu khoa học về ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường với các đối tác quốc tế được đẩy mạnh, như: trường Đại học Robert Gordon (Scotland), Viện Nghiên cứu môi trường Hàn Quốc (KEI)... Trong khuôn khổ các chương trình hợp tác, một số dự án, đề tài đã được triển khai, như:
- Hợp tác giữa Viện Địa lí nhân văn và trường Đại học Robert Gordon triển khai các hoạt động nghiên cứu: khảo sát ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sức khỏe và tâm lí người dân năm 2017; vấn đề sức khỏe và an sinh xã hội cộng đồng ven biển trong bối cảnh biến đổi khí hậu năm 2019; sinh kế bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu của dân cư nông thôn vùng ven biển Nam Trung Bộ năm 2020.
- Chương trình hợp tác giữa 3 nước (Lào, Campuchia và Việt Nam), Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam được Chính phủ giao làm đầu mối phối hợp tổ các hội thảo khoa học có các chủ đề về ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lí tài nguyên và bảo vệ môi trường. Trong khuôn khổ hợp tác này, hơn 07 hội thảo quốc tế đã được tổ chức tại 3 nước từ năm 2013-2022.
- Các dự án nghiên cứu liên quan đến bảo vệ môi trường được triển khai: Dự án “Các ảnh hưởng giao thoa của ô nhiễm không khí tới thế giới việc làm của các nhóm lao động phi chính thức ở làng nghề tại Hà Nội, Việt Nam” được Viện Nghiên cứu Con người và Viện Địa lí nhân văn phối hợp thực hiện trong khuôn khổ một sáng kiến chung giữa Trung tâm nghiên cứu và phát triển quốc tế (IDRC) của Canada, Tổ chức lao động quốc tế (ILO) và Viện Môi trường Stockholm (SEI) đã phản ánh được những ảnh hưởng của các yếu tố mang tính cấu trúc xã hội tới sự tiếp xúc với ô nhiễm không khí của các nhóm lao động ở các làng nghề và các tác động khác nhau của ô nhiễm không khí tới các nhóm lao động phi chính thức, trong đó tập trung nhiều vào sự khác biệt của giới tính và độ tuổi. Từ đó, nghiên cứu cũng đã đề xuất các kiến nghị về quản lý môi trường và các tác động của ô nhiễm môi trường tới lao động phi chính thức tại các làng nghề.
Tựu chung lại, qua 10 năm thực hiện Nghị quyết 24-NQ/TW và Kết luận 56-KL/TW, nhận thức của cấp ủy, lãnh đạo các đơn vị, các tổ chức đoàn thể chính trị-xã hội, đảng viên, viên chức và người lao động trong Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam về ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường được nâng lên, tác động trực tiếp đến định hướng nghiên cứu, thay đổi hành vi trong sử dụng tài nguyên và bảo vệ môi trường.
Hoạt động nghiên cứu khoa học về ứng phó với với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường được đẩy mạnh, số lượng và chất lượng các đề tài, dự án nghiên cứu về lĩnh vực này tăng lên.
Các đề tài nghiên cứu đã bám sát các nhiệm vụ trọng tâm đã đề ra trong Nghị quyết 24 và Kết luận 56, có đóng góp vào hoàn thiện cơ chế, chính sách, lĩnh vực quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường, chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu, tăng trưởng xanh; tham gia xây dựng báo cáo kỹ thuật phục vụ xây dựng chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu; các giải pháp được đề xuất đã góp phần gia tăng nguồn lực chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu, quản lý hiệu quả tài nguyên và bảo vệ môi trường hướng đến mục tiêu phát triển bền vững đất nước dưới tiếp cận khoa học xã hội và liên ngành khoa học xã hội.
Tài liệu tham khảo
1. Tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết 24-NQ/TW ngày 03/6/2013 của Ban chấp hành Trung ương và Kết luận 56-KL/TW của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 khóa XI về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường (2023), Đảng uỷ Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam.
2. Báo cáo kết quả thực hiện các đề tài, dự án, nhiệm vụ nghiên cứu khoa học về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường tại Viện Kinh tế Việt Nam giai đoạn 2013 – 2023 (2023), Chi bộ Viện Kinh tế Việt Nam.
3. Báo cáo kết quả thực hiện các đề tài, dự án, nhiệm vụ nghiên cứu khoa học về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường tại Viện Địa lý nhân văn giai đoạn 2013 – 2023 (2023), Chi bộ Viện Địa lý nhân văn.
4. Trần Ngọc Ngoạn (2022), Khảo sát, đánh giá vai trò của các tổ chức chính trị-xã hội ở nông thôn trong bảo vệ môi trường địa phương và đề xuất giải pháp, Báo cáo tổng hợp kết quả nhiệm vụ, Viện Địa lý nhân văn.
5. Nguyễn Song Tùng (2020), Tuyên truyền nâng cao nhận thức của người lao động Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam về bảo vệ môi trường. Báo cáo tổng hợp kết quả nhiệm vụ, Viện Địa lý nhân văn.