Ngày 14/8/2015, tại tỉnh Lai Châu, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, Ban Chỉ đạo Tây Bắc và UBND tỉnh Lai Châu phối hợp tổ chức Hội thảo khoa học cấp Vùng với Chủ đề: “Xây dựng cơ chế, chính sách liên kết vùng trong ứng phó với thiên tai và biến đổi khí hậu ở vùng Trung du và miền núi phía Bắc”. Tham dự Hội thảo có đại diện các Bộ KH&ĐT, Bộ TN&MT và các Sở, ban, ngành địa phương…
Phát biểu khai mạc Hội thảo, thay mặt cơ quan chủ trì đề tài – Viện Địa lí nhân văn thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, TS. Trần Ngọc Ngoạn - Phó Viện trưởng Viện Địa lí nhân văn nêu rõ ý nghĩa và tầm quan trọng của Hội thảo; đó là một trong những nhiệm vụ cơ bản mang tính lí luận và thực tiễn của đề tài cấp Nhà nước “Nghiên cứu xây dựng cơ chế, chính sách liên kết vùng trong ứng phó với BĐKH ở Việt Nam” do TS. Nguyễn Song Tùng làm chủ nhiệm được thực hiện từ năm 2013 - 2015. Mục tiêu chính của đề tài nhằm đánh giá thực trạng và thách thức về cơ chế chính sách đối với liên kết vùng, đặc biệt là liên kết vùng trong ứng phó với BĐKH tại 6 vùng kinh tế - xã hội của Việt Nam, từ đó đề xuất những giải pháp cơ chế, chính sách nhằm tăng cường liên kết vùng trong ứng phó với thiên tai, BĐKH ở Việt Nam.
Qua 2 năm khảo sát, nghiên cứu tại 6 vùng kinh tế-xã hội của cả nước, trong đó có vùng trung du và miền núi phía Bắc, Viện Địa lí nhân văn tổ chức Hội thảo nhằm công bố và lấy ý kiến của các nhà khoa học, nhà quản lý, hoạch định chính sách ở các địa phương trong Vùng trung du và miền núi phía Bắc về kết quả nghiên cứu của đề tài.
Kết luận tại Hội thảo cho rằng: vùng Trung du và miền núi phía Bắc gồm 14 tỉnh Hà Giang, Cao Bằng, Lào Cai, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Yên Bái, Thái Nguyên, Phú Thọ, Bắc Giang, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Hòa Bình. Đây là vùng lãnh thổ có diện tích lớn nhất nước ta 100.965 km2, chiếm khoảng 28,6% diện tích cả nước với hơn 12 triệu dân thuộc 30 thành phần dân tộc khác nhau. Đây là vùng có nhiều thế mạnh về khai thác, chế biến khoáng sản và thuỷ điện; thế mạnh về cây công nghiệp, cây dược liệu, các loại rau quả cận nhiệt và ôn đới; thế mạnh về chăn nuôi gia súc; thế mạnh về du lịch. Tuy nhiên, đây là nơi có địa hình cao nhất, bị chia cắt nhất và hiểm trở nhất Việt Nam; khí hậu khắc nghiệt; chịu nhiều tai biến thiên nhiên như trượt lở đất, lũ quét…
Nhiều báo cáo đã chỉ rõ những biểu hiện và tác động của BĐKH tại vùng Trung du và miền núi phía Bắc, đồng thời khẳng định tầm quan trọng và ý nghĩa của liên kết vùng trong ứng phó với thiên tai và biến đổi khí hậu. Thực tế cho thấy, tác động và ảnh hưởng tiêu cực của BĐKH có tính liên vùng, trong khi đó các kế hoạch hành động ứng phó với BĐKH chỉ được xem xét dưới góc độ của từng tỉnh, hoạt động liên kết trong ứng phó với thiên tai và BĐKH chưa nhận được sự quan tâm thích đáng của chính quyền các cấp. Hoạt động liên kết hiện nay chỉ được thực hiện nhờ vào các chương trình và dự án hợp tác quốc tế và mới chỉ được đề cập đến trong một số hội nghị và diễn đàn về môi trường và BĐKH. Tuy nhiên, liên kết vùng trong ứng phó với BĐKH rất khó thực hiện và nếu có thực hiện thì khó có hiệu quả cao do còn nhiều vấn đề bất cập cần phải giải quyết cần phải khắc phục như: thiếu “nhạc trưởng” trong hoạt động điều phối liên kết vùng trong ứng phó với BĐKH; thiếu cơ chế tài chính cho hoạt động liên kết vùng trong ứng phó với BĐKH; thiếu cơ chế chia sẻ thông tin về BĐKH giữa chính quyền các địa phương trong vùng…
Để thực hiện liên kết vùng trong ứng phó BĐKH vùng Trung du và miền núi phía Bắc, các ý kiến đã thống nhất quan điểm cần nghiên cứu, xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu liên ngành trong đó có cơ sở dữ liệu về khí hậu, khí tượng, thời tiết, thuỷ văn, địa chất địa hình… của vùng; liên kết vùng phải được xây dựng trên nguyên tắc phân cấp, phân quyền chặt chẽ và hiệu quả giữa Trung ương (gồm các Bộ, ngành Trung ương) và địa phương cũng như giữa các địa phương với nhau và giữa các vùng; thực hiện nguyên tắc chia sẻ trách nhiệm giữa các địa phương trong vùng; sớm ban hành Luật Quy hoạch và các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn đầy đủ về quy định trách nhiệm cụ thể cho từng địa phương; đề xuất cơ chế phối hợp giữa Ban Chỉ đạo Tây bắc với Bộ KH&ĐT và các tỉnh trong vùng xây dựng thí điểm cơ chế liên kết vùng trung du miền núi phía Bắc trong ứng phó với BĐKH giai đoạn 2015 - 2020 để trình Chính phủ phê duyệt; tăng cường sự kết nối, hợp tác giữa các địa phương trong vùng, trong đó chú trọng vào các lĩnh vực nông nghiệp, hệ thống hạ tầng giao thông, bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý tài nguyên nước...
TS. Nguyễn Song Tùng